czwartek, 29 marca 2012

Stanisław Lem – Dzienniki gwiazdowe

Totalny odlot

Nie można chyba sobie wyobrazić bardziej kosmicznego prezentu od tego, o jaki ostatnio postarało się Wydawnictwo Literackie, wydając na nowo najbardziej znane teksty autorstwa Stanisława Lema, jednego z nielicznych polskich pisarzy, których nikomu nie trzeba przedstawiać. Wśród między innymi takich tytułów jak „Solaris” czy „Bajki robotów” znalazło się również miejsce dla najdłuższego z napisanych przez autora cyklów – przygód Ijona Tichego.

„Dzienniki gwiazdowe” to nic innego jak zbiór opowiadań, których elementem łączącym jest postać wspomnianego bohatera. Śmiało można określić go mianem „kosmicznego wagabundy” – to żądny przygód, niezmiernie ciekaw wszechświata i wszystkich jego elementów wędrowiec, przemierzający uniwersum w poszukiwaniu coraz to nowszych wrażeń. Z miejsca można uznać Tichego za postać sympatyczną; niepoprawnego optymistę, czasem nieco naiwnego, ale zawsze sprytnego i pomysłowego. Z obrazem tym współgra świetny, pełen humoru styl autora, dzięki któremu zwykłe sytuacje nabierają często zabawnego charakteru, a te z założenia zabawne wywołują salwy śmiechu. Kolejnym atutem pióra polskiego pisarza jest zrozumiałość. Nie uświadczymy tu zalewu ciężkich sformułowań czy potoku pseudointelektualnego bełkotu. Owszem, przedstawione wizje często wymagają intensywnego wysilenia wyobraźni i umysłu, jednakże wszystkie bardziej skomplikowane pojęcia są wyjaśniane, niekiedy nawet z prostotą, nasuwającą skojarzenie z książkami dla dzieci.

Nie oznacza to jednak, że Lem obraca się jedynie wokół błahych kwestii. Autor filozofuje na każdym kroku, a ilość pomysłów przyprawia o ból głowy. Porusza także masę intrygujących i mających spore znaczenie kwestii związanych z ludzką naturą. Przykładem jest choćby „Podróż jedenasta”, gdzie stara się uwypuklić najgorsze cechy człowieka – tchórzliwość, uległość i tendencję do zdrady, nasuwające skojarzenia z obecną sytuacją kraju w momencie, gdy teksty powstawały (od początku lat pięćdziesiątych po lata osiemdziesiąte). Pisarz jednak nawet przez chwilę nie traci przy tym humoru, ubierając odrażającą prawdę w zabawną formę. Kolejna istotna kwestia to temat coraz większego zagrożenia spowodowanego rozwojem technologii, którego efektem jest powstanie inteligentnych i samodzielnych maszyn, mogących w przyszłości przynieść ludzkości zagładę („Podróż dwudziesta czwarta”).

Zbiór podzielony jest na dwie części, nazwane dziennikami oraz wspomnieniami Ijona Tichego, które – choć pod względem tematyki pozostają podobne – różnią się formą. Pierwsza część ma bardzo przygodowy charakter – opisuje podróże bohatera, jego niesamowite przeżycia, od czasu do czasu przemycając ważkie kwestie. Natomiast „Ze wspomnień Ijona Tichego” to opowiadania bardziej statyczne, skupiające się na konkretnej tezie czy problemie, którego rozwiązanie zajmuje lwią część każdej z historii. Nietypowe jak na tamte (a niekiedy nawet dzisiejsze) czasy pomysły czy wyjątkowe rozważania zaskakują ogromem wyobraźni i oryginalności, jak choćby idea „przedniej i tylnej śmierci”.

„Dzienniki gwiazdowe” to zbiór wciągających niczym czarna dziura opowiadań, przeznaczonych nie tylko dla wielbicieli science-fiction, ale każdego miłośnika literatury z polotem i wyważonym poczuciem humoru. Duże brawa należą się tu również odpowiedzialnemu za dobór opowiadań Jerzemu Jastrzębskiemu, ponieważ większość historii trzyma równy, wysoki poziom. Lecąc do księgarni macie pełne pozwolenie na lądowanie przy regale oznaczonym trzema literami: „Lem”.

Pierwotnie publikowane w serwisie Gildia..pl.

czwartek, 22 marca 2012

Bernard Minier – Bielszy odcień śmierci

Biel też potrafi być mroczna
 
Dobry thril­ler powi­nien mro­zić krew w żyłach przy­tła­cza­jącą atmos­ferą i trzy­mać w napię­ciu do samego końca, by w finale zasy­pać czy­tel­nika lawiną pory­wa­ją­cych wyda­rzeń i zaska­ku­ją­cych zwro­tów akcji. Czy lodowy pier­wia­stek w postaci zimo­wego kra­jo­brazu Pire­ne­jów wpływa na to, że „Biel­szy odcień śmierci” speł­nia powyż­sze wyma­ga­nia? Z całą pew­no­ścią tak.

Umiej­sco­wie­nie akcji w jed­nej z pire­nej­skich dolin spra­wia, iż od pierw­szych stron czuć klau­stro­fo­biczną atmos­ferę wyob­co­wa­nia i braku gruntu pod nogami. Daje się ona przede wszyst­kim we znaki dwójce głów­nych boha­te­rów – komen­dan­towi Mar­ti­nowi Serva­zowi oraz psy­cho­log Dia­nie Berg. Pierw­szy przy­bywa do doliny w celu roz­wi­kła­nia nie­ty­po­wego pro­blemu – oka­le­czo­nego ciała konia, zna­le­zio­nego na gór­nej sta­cji kolejki lino­wej wysoko w górach. Absol­wentka psy­cho­lo­gii nato­miast zaczyna pracę w zakła­dzie psy­chia­trycz­nym o zaostrzo­nym rygo­rze, poło­żo­nym w tej samej doli­nie. Od początku zarówno pełna napię­cia praca, jak i nie­co­dzienne zacho­wa­nie per­so­nelu szpi­tala spra­wiają, iż mimo „gór­skiego” nazwi­ska nowe miej­sce zatrud­nie­nia przy­pra­wia boha­terkę o dreszcze.

Opo­wie­dziana przez Miniera histo­ria wciąga mimo wol­nego roz­woju wyda­rzeń, na co wpły­wają głów­nie dwa czyn­niki. Pierw­szym z nich jest wie­lo­wąt­ko­wość. Od samego początku autor prócz naj­waż­niej­szej zagadki wpro­wa­dza kilka histo­rii pobocz­nych, jak losy córki głów­nego boha­tera oraz ich wspól­nych rela­cji czy wątek pro­wa­dzo­nego rów­no­le­gle śledz­twa w spra­wie zabój­stwa pew­nego bez­dom­nego. Dru­gim ele­men­tem odpo­wie­dzial­nym za suk­ces fabuły jest wspo­mniana klau­stro­fo­biczna, pełna napię­cia i chłodu atmos­fera oraz świa­do­mość braku moż­li­wo­ści ucieczki boha­te­rów od coraz moc­niej zaci­ska­ją­cego pętle zagrożenia.

Ponad­prze­cięt­nie pre­zen­tują się rów­nież postaci. Choć począt­kowo nieco drażni kre­acja Servaza, uka­za­nego jako typowy twardy glina, który – poświę­ca­jąc się cał­ko­wi­cie pracy – ma pro­blemy z rela­cjami z naj­bliż­szymi człon­kami rodziny czy przy­ja­ciółmi, jego codzienne życie, pasje i poglądy spra­wiają, że można się do niego prze­ko­nać. Podob­nie jest z Dianą Berg oraz posta­ciami dru­go­pla­no­wymi – choć żadna z kre­acji nie dora­sta do pięt choćby Lis­beth Salan­der, ciężko któ­rą­kol­wiek z nich nazwać bezbarwną.

Autor bar­dzo czę­sto roz­wo­dzi się nad istotą zła – jego ist­nie­niem, przy­czy­nami oraz poszcze­gól­nymi odmia­nami i defi­ni­cjami, opie­ra­jąc wywód na „dra­bi­nie etycz­nej” Kol­berga. Szcze­gól­nie inte­re­su­jące wydają się roz­mowy pomię­dzy głów­nym boha­te­rem a Xavie­rem, dyrek­to­rem wspo­mnia­nego, wyjąt­ko­wego zakładu dla cho­rych psy­chicz­nie. Pisarz jed­no­cze­śnie stara się tłu­ma­czyć skom­pli­ko­wane kwe­stie medyczne, dzięki czemu nie ma pro­blemu z ich zro­zu­mie­niem. Zresztą nie tylko inte­re­su­jące wymiany zdań spra­wiają, że styl fran­cu­skiego debiu­tanta można oce­nić dodat­nio. Na uwagę zasłu­guje lek­kie niczym pła­tek śniegu pióro, spra­wia­jące, iż zarówno opisy kra­jo­brazu, jak i mozol­nej pracy śled­czej czyta się spraw­nie i z nie­wąt­pliwą przyjemnością.

Biel­szy odcień śmierci” to pasjo­nu­jący thril­ler przy­pra­wia­jący czy­tel­nika o gęsią skórkę, bynaj­mniej nie tylko z powodu mroź­nego kli­matu Pire­ne­jów. Kilka inte­re­su­ją­cych, zazę­bia­ją­cych się ze sobą wąt­ków, wyraź­nie nakre­ślone postaci oraz przy­zwo­ity język bez wąt­pie­nia zachę­cają do zapo­zna­nia się z kolej­nymi tek­stami autora. Suge­ruję bez zasta­no­wie­nia prze­ła­mać pierw­sze lody.

Pierwotnie publikowane w serwisie Carpe Noctem.

poniedziałek, 19 marca 2012

Gry i zagrania

Gry i zagraniaJedno z częstszych pytań, jakie zadają znajomi, przeglądając moją dosyć skromną kolekcję książek z zamiarem pożyczenia czegoś, brzmi: "Masz może coś osadzonego w realiach Warcrafta?" Pytają oczywiście również i o inne tytuły związane z rozmaitymi grami komputerowymi. Wskutek tego nasunęła mi się pewnego rodzaju refleksja dotycząca z jednej strony wad i zalet wydawania książek żerujących na popularności settingów najbardziej znanych pecetowych produkcji, z drugiej zaś – poziomu tego typu literatury.

Literacka zamieć

Nie bez powodu powyższy przykład odnosi się do tytułu jednej z flagowych gier firmy Blizzard. W oparciu o produkty kalifornijskiego wydawnictwa powstało do tej pory najwięcej tekstów, których popularność nie zawsze jednak szła w parze z jakością. Autorem przytłaczającej liczby powieści, osadzonych zarówno w uniwersum serii "Warcraft", jak i Diablo, jest amerykański pisarz, Richard A. Knaak, znany między innymi jako współautor głośnej serii Dragonlance. Już sama liczba książek (do tej pory łącznie szesnaście!) poświęconych dwóm największym produkcjom Blizzarda może sugerować, iż motywacją do ich powstania nie była jedynie fascynacja mało oryginalnymi skądinąd settingami. O ile wczesne powieści autora umiejscowione w Azeroth, jak choćby Dzień smoka czy pierwszy tom trylogii Wojna Starożytnych, trzymają przyzwoity poziom, o tyle kolejne utwory prezentują tendencję spadkową. Jeszcze gorzej rzecz ma się z książkami osadzonymi w świecie "Diablo". Tu już od pierwszych wydań daje się odczuć, jak płytki i niemający nic interesującego do zaoferowania jest świat opublikowanego w 1997 roku, blizzardowskiego hitu, którego fenomen nie polegał na niezwykłej fabule czy świetnie zarysowanym uniwersum. O jego sukcesie zadecydowała grywalność, ta jednak nie mogła mieć żadnego wpływu na jakość książkowych interpretacji.

Powstające niczym grzyby po deszczu teksty pozostałych autorów, którzy wykorzystują znanych gier Blizzarda bohaterów czy miejsca, wypadają jeszcze gorzej. Jedynym pozytywnym wyjątkiem jest Władca klanów Christie Golden, powieść w całości poświęcona życiu jednego z głównych bohaterów trzeciej części "Warcrafta" – Thralla, przyszłego wodza hordy. Twórczyni postaci słynnego wampira, Jandera Sunstara, zamieniając Ravenloft na Azeroth, trafiła w dziesiątkę – udało się jej opisać zgrabnym językiem przejmującą historię orka-niewolnika.

Od rzutu kością do książek

Nieco inaczej wygląda sytuacja z produkcjami powstałymi na bazie settingów, stworzonych na potrzeby klasycznego, papierowego RPG, jak choćby mocno już wyeksploatowanego uniwersum Forgotten Realms autorstwa Eda Greenwooda. Kierujący się jedynie tytułami ulubionych komputerowych produkcji fani także tutaj natkną się w pierwszej kolejności na bardzo słabe pozycje, takie jak Wrota Baldura, których autor – Philip Athans – uważany jest przez lwią część czytelników za bezsprzecznie jednego z najgorszych autorów powieści umiejscowionych w słynnym Faerûnie. Tych jednak, którzy nie poszli ślepo za logiem świetnej produkcji spod skrzydeł BioWare, czeka miła niespodzianka – wśród całej masy słabych teksów, pojawia się kilka perełek. Z pewnością zaliczyć do nich można pierwsze powieści Roberta Salvatore’a, opowiadające historię Drizzta Do'Urdena, jednej z najbardziej znanych postaci fantasy. Jest to mroczny elf, który – sprzeciwiając się bezwzględnym i morderczym tradycjom swojej podziemnej rasy – postanawia wieść szczęśliwy, niezależny żywot na powierzchni Faerûnu. Mimo, iż do tej pory saga opowiadająca o przygodach dobrodusznego drowa liczy już aż dziewiętnaście tomów, z których większa część, w szczególności późniejszych powieści drażni schematycznością i brakiem jakiegokolwiek przełomu; warto zapoznać się z kilkoma pierwszymi tekstami – choćby ponadczasową Ojczyzną. Kolejnym godnym uwagi twórcą, powiązanym z Zapomnianymi Krainami, jest Elaine Cunningham, autorka między innymi interesującego cyklu Pieśni i miecze, skupiającego się w dużej mierze na politycznych i ekonomicznych powiązaniach poszczególnych regionów popularnego uniwersum – kwestiach nie tyle nawet atrakcyjnych, co poruszanych stosunkowo rzadko przez innych twórców, jak choćby wspomnianego Salvatore’a.

Z settingami pozostałych systemów RPG sytuacja wygląda podobnie – na fali popularności danej gry powstaje w krótkim czasie masa czytadeł, z których tylko nieliczne prezentują przyzwoity poziom. Z bardziej znanych można tu wymienić choćby osadzoną w realiach gry "Warhammer" sagę o przygodach Gotreka i Felisa czy serie książek autorstwa – wspomnianej przy okazji "Warcrafta" – Christie Golden, umiejscowione w mrocznym świecie Ravenloft.

Prócz wymienionych wyżej, szerzej rozbudowanych cyklów, tendencja wydawania książek opartych na grach trwa nieprzerwanie. Sukcesy poszczególnych pecetowych nowości wieńczone są znikającymi szybko z księgarnianych półek pozycjami. Mamy zbeletryzowaną wersję Dragon Age, popularnością zaczynają cieszyć się również literackie interpretacje konsolowych projektów, jak Tom Clancy's Splinter Cell czy Assassin’s Creed, a to tylko wierzchołek góry lodowej.

Nie taki diabeł straszny


Mimo iż przeważająca część tego typu książek wywołuje u licznych czytelników jedynie rozczarowanie, bardzo wielu nadal je kupuje, zasilając w ten sposób budżet wydawnictw i autorów, przez co koło się zamyka. Czy jednak zjawisko to należy rozpatrywać tylko w czarnych barwach? Na pierwszy rzut oka jedynym jego skutkiem jest spora liczba kiepskiej jakości książek, które mamią logiem znanych produkcji komputerowych, nie oferując jednak niczego wartościowego. Duża część "niedzielnych czytelników" po pewnym czasie zniechęci się i pozostawi swoje oszczędności na kolejne wydania ulubionych gier, w gruncie rzeczy pozostawiając sytuację niezmienioną.

Z drugiej jednak strony można postawić tezę, że takie zjawisko krzewi pociąg do literatury, spełniając funkcję podobną do tej, którą pełni nieprzerwanie seria książek o przygodach Harry’ego Pottera wśród młodszych odbiorców. Ci, którzy mieli w przeszłości kontakt z książkowymi wersjami pecetowych wydawnictw i zdążyli się już do nich zniechęcić, często decydują się sięgnąć po coś ciekawszego niż kolejne słabe interpretacje. W ten sposób przykładowo fani "Warcrafta" trafiają na inne interesujące tytuły fantasy, jak choćby popularnego (w pewnym stopniu również dzięki polskiej grze komputerowej) Wiedźmina, otwierając sobie tym samym horyzonty na wiele ciekawych pozycji. Fascynacja literaturą ma do siebie to, iż raz zaaplikowana będzie towarzyszyć całe życie, dzięki czemu od naiwnego, młodzieńczego zainteresowania fantasy może krętą drogą zaprowadzić w przyszłości do twórczości Dostojewskiego, Hemingwaya czy nawet Joyce’a.

Każdy rynek rządzi się swoimi prawami, a działające na nim jednostki zwykle dążą do osiągnięcia jak największych zysków. Nisza zajmowana przez gry komputerowe ma i będzie mieć licznych odbiorców, na których starają się zarobić wszyscy. Nie tylko literatura cierpi z powodu tego typu zabiegów – nietrudno przypomnieć sobie całą masę kiepskich produkcji filmowych, nawiązujących do świetnych komputerowych pierwowzorów, jak choćby nieudolne ekranizacje takich tytułów, jak "Max Payne" czy "Hitman". Jednak nawet w tego typu zagraniach można zauważyć pewnego rodzaju pozytyw – pomost, za pomocą którego wielu młodych ludzi ma okazję doświadczyć innego rodzaju rozrywki od tej, jaką oferują gry komputerowe czy konsolowe, poszerzając w pewnym stopniu ich horyzonty i dając alternatywę. Wielu z pewnością połknie haczyk.

Pierwotnie publikowane w serwisie POLTERGEIST.

niedziela, 11 marca 2012

Ramsey Campbell – Zły wpływ

Strach się bać

Queenie, głowa rodziny Faraday, umiera, a wraz z nią pochowana zostaje niechęć, jaką reszta członków familii darzyła krewną ze względu na jej megalomanię i wścibskość. Niedługo potem Rowan, ośmioletnia wnuczka zmarłej, spotyka niejaką Vicky, rówieśniczkę, która wydaje się być uosobieniem cech babki. Wpływ nowo poznanej przyjaciółki szybko okazuje się zgubny, zarówno dla dziewczynki, jak i całego jej otoczenia.

Tak od strony fabularnej przedstawia się "Zły wpływ", powieść Ramseya Campbella, popularnego brytyjskiego autora horrorów. Popularność nie zawsze jednak idzie w parze z dobrą literaturą, czego świetnym przykładem jest omawiany tekst. Wykorzystywany setki razy motyw ducha próbującego ingerować zza grobu w losy żywych razi od pierwszych stron wtórnością, podobnie jak idea odrodzenia się zmarłego w ciele dziecka. Pozostaje więc liczyć na koło ratunkowe w postaci interesującego rozwoju wydarzeń, jednakże i ten aspekt szybko okazuje się jeszcze bardziej pogrążać poziom tekstu. Historia jest przewidywalna na każdym etapie, a kolejne epizody nie przynoszą żadnego przełomu, przez co szybko nudzą i opóźniają brnięcie przez następne, mało interesujące rozdziały.

Schematyczna i niezbyt porywająca opowieść przedstawiona jest z perspektywy równie nudnych postaci. Autor najwyraźniej starał się oddać atmosferę życia rodzinnego, jednakże poszczególni bohaterowie sprawiają wrażenie chodzących stereotypów. Głowa rodziny, Derek, jest elektrykiem i – jak na każdego pracującego fizycznie mężczyznę przystało – problemy finansowe i zawodowe próbuje załagodzić alkoholem, starając się przy tym utrzymać wizerunek opiekuńczego ojca i kochającego męża. Alison to prywatnie wzorowa matka, w pracy natomiast niezwykle czuła pielęgniarka, troszcząca się wręcz wzorowo o swoich podopiecznych. Ukoronowaniem tego niezwykle oryginalnego drzewa genealogicznego jest wspomniana Rowan, przeciętna, naiwna ośmiolatka. Żaden z bohaterów nie pozostaje w pamięci na dłużej niż kilka chwil, nawet lekceważona przez członów rodziny Queenie, która nie dostarcza zresztą zbyt wielu powodów, by jej nienawidzić. Do tego dochodzą niezwykle sztywne dialogi – czytając, z łatwością można przewidzieć kolejne odpowiedzi rozmówców, ich ton natomiast wydaje się na siłę ugrzeczniony. W efekcie zarówno cała rodzina Faraday, jak i panujące wśród jej członków relacje wypadają blado i niezbyt autentycznie.

Największym minusem jest jednak brak jakiejkolwiek atmosfery świadczącej o tym, iż czytany tekst jest horrorem. Autor zarzeka się, że jego celem było stworzenie typowej ghost story inspirowanej Egzorcystą Williama Friedkina, jednak ostatecznie powieść nie jest w stanie wywołać nawet gęsiej skórki, mimo że pisarz próbował podbudować klimat umiejscawiając poszczególne epizody między innymi na cmentarzu czy w opuszczonych miejskich zaułkach. Można odnieść wrażenie, że mamy przed sobą kiepskiej jakości powieść obyczajową, skojarzenie z takimi nazwiskami jak King czy Herbert nasuwa się natomiast jako ostatnie.

"Zły wpływ" to naprawdę kiepskiej jakości horror. Tekst jest w stanie znudzić już po kilku stronach, a czym dalej brniemy, tym głośniejszy jest koncert wtórności serwowanej przez Campbella. Styl autora również w najmniejszym stopniu nie ratuje powieści – jest co najwyżej przeciętny, a niepokojąco wysoka ilość powtórzeń jedynie pogłębia negatywne wrażenie. Ciężko znaleźć choć jeden element, który byłby w stanie obronić tę powieść.

Pierwotnie publikowane w serwisie POLTERGEIST.

środa, 7 marca 2012

Cormac McCarthy – Dziecię boże


Chory płód wyobraźni

Bycie chorym psychicznie jest cool. Ze wszystkich stron popkultura zalewa nas kreacjami bohaterów, których kluczem do oryginalności i wzbudzenia sympatii (czy też antypatii) jest fakt posiadania żółtych papierów, niekoniecznie nawet oficjalnie potwierdzonych. Sukcesy święci serialowy „Dexter”, a w literaturze sporą popularnością cieszą się wariaci pokroju Patricka Batemana. Nic dziwnego więc, że swoją wizją szaleństwa zdecydował się podzielić również Cormac McCarthy. Wariaci i wariatki, łyknijcie sporą dawkę Valium – nadciąga „Dziecię boże”.

Autor za pomocą charakterystycznej dla siebie, leniwej narracji opowiada losy Lestera Ballarda, samotnika i miejscowego obiektu kpin. Wyobcowanie bohatera wywiera na niego niekorzystny wpływ, wskutek czego przeradza się z niegroźnego dziwaka w pozbawionego emocji mordercę i nekrofila.

Drobiazgowo zarysowanego bohatera z trudem można nazwać człowiekiem. Na próżno szukać w nim jakichkolwiek ludzkich odruchów czy śladów empatii; nie ma mowy również o stosunkach towarzyskich. Jeśli by trudzić się na porównania do innych literackich kreacji, Ballard przypomina Harry’ego Hallera, a dokładniej jego „wilczą”, niczym niepowściągniętą naturę. Do tego dochodzi żałosne życie, jakie wiedzie bohater – mieszka samotnie w rozpadającej się, nie należącej do niego chacie; nie wykazuje odrobiony intelektu (na każdym kroku zdaje się być wykorzystywany przez społeczeństwo), nie ma pracy, rodziny, szacunku i jakiegokolwiek celu w życiu, a jego najczęstsze problemy wiążą się z potrzebami najniższego rzędu – głodem czy uciążliwym zimnem.

Od samego początku pisarz zdaje się zadawać pytanie o przyczynę tego typu historii. Prowokacyjny tytuł brzmi początkowo niczym oskarżenie, sugerując, że podobni Ballardowi są dziełem bożym. W dalszej części tekstu McCarthy stara się jednak przedstawić okoliczności życia bohatera bardziej drobiazgowo, przez co można wywnioskować, iż czynników mających wpływ na późniejszą przemianę było wiele, w większości losowych, jak choćby wczesna utrata rodziny czy trudny charakter bohatera. Ostatecznie nie można mówić o jednoznacznej interpretacji tekstu, gdyż autor przedstawia jedynie czyny Ballarda, nie zagłębiając się w psychikę oraz jego motywacje, tym samym pozostawiając jej rozpatrywanie każdemu czytelnikowi z osobna.

Z tego też powodu ciężko nazwać „Dziecię boże” studium szaleństwa. Z pewnością jest to jednak to, do czego McCarthy zdążył już przyzwyczaić swoich czytelników – wstrząsająca, przepełniona nihilizmem, choć momentami śmieszna (oczywiście wyłącznie dla wielbicieli czarnego humoru) wizja obłędu i wyobcowania. Dla fanów pokojów bez klamek (niekoniecznie z pokojowym usposobieniem) oraz miłośników (elektro)wstrząsów powieść ta jest pozycją doskonałą. Pozostałym odradzam, gdyż – prócz szaleństwa i pretekstu do zażycia kolejnych dawek leków uspokajających – nie znajdą niczego.

poniedziałek, 5 marca 2012

Brian W. Aldiss – Superpańswo

Teatr absurdów

Niedaleka przyszłość. Zjednoczona Europa szykuje się do zbadania jednego z księżyców Jowisza, zmagając się jednocześnie z zagrożeniem globalnego ocieplenia oraz niewielkim muzułmańskim krajem, do którego niechęć społeczeństwa narasta z dnia na dzień. Widmo wojny jest bliskie, skala rasizmu i narodowościowo-religijnych uprzedzeń coraz większa, ludzkie jednostki zaś w zastraszającym tempie zastępowane są przez androidy. Taką wizję przedstawia "Superpaństwo", powieść Briana W. Aldissa, cenionego brytyjskiego pisarza science fiction.

Tekst wyraźnie piętnuje całe mnóstwo społecznych zachowań, a także politykę Unii Europejskiej, dążącej do zlikwidowania różnic między poszczególnymi państwami. Aldiss uświadamia nam, że tworząc jedną spójną kulturę o podobnych obyczajach i poglądach, powodujemy wzrost kontrastu między Europejczykami a mieszkańcami reszty świata, szczególnie innego wyznania czy koloru skóry. Obraz przedstawiony w Superpaństwie nasuwa pewne skojarzenie z "Nowym wspaniałym światem" Huxleya. Mimo wyraźnych wad opisanego porządku, obywatele Superpaństwa są z niego zadowoleni, nie zważając na nękające ich plagi, takie jak konsumpcjonizm, spadek wartości więzi międzyludzkich, rosnącą biurokrację i uprzemysłowienie, wyścig szczurów, przesadną ambicję czy zastępowanie androidami ludzi na stanowiskach od wieków przez nich piastowanych.

Krytyka wyżej wymienionych przybiera dwie formy: autor albo stara się za pomocą wyważonego humoru przedstawić absurdy wynikające z danego stanu rzeczy, albo potępia poszczególne zjawiska ustami Pomyleńców, skrajnego, tajemniczego ugrupowania, które atakuje media swoimi krytycznymi komentarzami, dążąc do obalenia status quo. Pierwszy sposób wypada świetnie – pisarz sprawnie posługuje się czarnym humorem i groteską, uświadamiając istotne problemy za pomocą zabawnych komentarzy (szczególnie w rozmowach androidów, dywagujących na temat często niedorzecznych ludzkich zachowań) i komicznych sytuacji. Drugi pomysł ma się już nieco gorzej, gdyż w swojej natarczywości sprawia wrażenie męczącej agitacji. Trzeba jednak przyznać, że słowa radykalnej grupy poruszają masę problemów, szukając dla nich rozwiązań we wszystkich niemal dziedzinach – od psychologii, poprzez geologię, aż po fizykę.

Powieść rozpoczyna się przyjęciem weselnym Esmy Brackentoth i Victora de Bourceya, syna prezydenta Unii Europejskiej. Podczas uroczystości czytelnik poznaje masę postaci, których losy ma okazję śledzić przez resztę historii. Mamy tu perypetie niezbyt udanego małżeństwa, sprawozdanie z pierwszego lądowania na księżycu Jowisza, zabawny wątek pisarki znanej z praktykowania autourynoterapii, spisek mający na celu obalenie głowy państwa oraz okoliczności wybuchu wspomnianego wyżej konfliktu. Wątków jest naprawdę sporo, można jednak odnieść wrażenie, że niektóre z nich autor potraktował po macoszemu. Początkowo wprowadza masę bohaterów, z których część szybko zostaje uśmiercona, ich losy ucięte w nieodpowiednim momencie, przez co nie wywierają większego wpływu na całość historii.

O samych postaciach nie można jednak powiedzieć złego słowa. Portrety są wyraziste, zróżnicowane i, co najważniejsze, wielowymiarowe – osoby te mają swoje bolączki, cele oraz światopoglądy, które często zderzają się, wywołując lawiny kłótni i nieporozumień. Nie brakuje też figur zabawnych, jak wspomniana wyżej pisarka czy ekscentryczny starszy pan, głowa wpływowej rodziny, któremu w ostatnich dniach życia wspomnienia ukrywanych przez lata erotycznych wojaży zaczęły płatać figle.

Największym mankamentem książki jest jakość wydania. Spora ilość literówek czy niekiedy nawet brakujących wyrazów to nie jedyny zarzut, jaki można postawić odpowiedzialnemu za korektę Humbertowi Muhowi. W tekście nietrudno o całą masę powtórzeń oraz błędów składniowych i wynikających z nich paskudnych zdań, które summa summarum nawet nie tyle irytują, co mocno utrudniają czytanie.

"Superpaństwo" to bardzo interesująca, wypełniona po brzegi groteską wizja przyszłości Europy, ukazująca integrację państw Starego Kontynentu od ciemnej strony. Aldiss wyśmiewa wiele dzisiejszych zjawisk, domyślając się ich bolesnych następstw w przyszłości. Jednocześnie całkiem na poważnie filozofuje na temat człowieka, jego pochodzenia, dążeń i sensu istnienia, rzucając światło na wiele dziedzin nauki i życia. Pozytywny efekt psuje odrobinę niechlujne wydanie oraz fabuła, która – mimo iż rozbudowana – nie podąża w żadnym konkretnym kierunku, służąc jedynie za nośnik informacji i prezentację poglądów pisarza. Na szczęście te ostatnie bronią się same.

Pierwotnie publikowane w serwisie POLTERGEIST.